Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): ADHD Nedir ve Ne DeğildirAttention Deficit Hyperactivity Disorder: Understanding What ADHD Is and What It Is Not

ADHD, hiperaktivite ile aynı şey mi? Yoksa istem dışı bir şekilde sürekli ekranı kaydırmak ADHD’nin temel belirtilerinden biri mi? Dünyada 400-500 milyon yetişkin ADHD ile mücadele ediyor ve bu sayı, daha fazla kişinin bozukluğu öğrenmeye başlamasıyla artması bekleniyor. ADHD, hayatımızın normal bir parçası haline gelmiş gibi görünüyor, ancak hala hakkında pek bir şey bilmiyoruz. Sonunda, bu bozukluğu kapsamlı bir şekilde anlamanıza ve bununla başa çıkmanıza yardımcı olacak tüm veriler tek bir makalede toplandı.

🌐 Bu rehber diğer dillerde de mevcuttur: EN PL TR ID IT ES PT DE FR

Önemli Noktalar

• ADHD, yani Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), odaklanma ve dikkat yeteneğini etkileyen nörolojik bir durumdur ve bu zeka seviyesini veya bilişsel yetenekleri etkilemez. Beyin ağlarındaki dengesizlikler nedeniyle görevlerle ilgilenme ve dürtüsellikte zorluklarla karakterizedir.
• Bozukluk doğuştandır, yani bireyler bununla doğar. Kötü ebeveynlik, tembellik veya aşırı sosyal medya kullanımınından kaynaklanmaz. İkizler üzerinde yapılan çalışmalara göre genetik faktörler ADHD’nin %70-80’ini açıklar, ancak erken gelişimle ilgili diğer faktörler de buna katkıda bulunur.
• ADHD, modern teknoloji ve hızlı yaşamla bağlantılı bir bozukluk değil, doğru bir şekilde uygulanan tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile yönetilebilen uzun zamandır varlığı bilinen bir durumdur.
• ADHD’nin üç alt tipi vardır: ağırlıklı olarak dikkatsiz, hiperaktif-dürtüsel ve birleşik. Belirtiler kişiden kişiye değişir.
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu doğru bir şekilde teşhis etmek profesyonel bir değerlendirme gerektirir; bu, tıbbi testler ve görüşmeleri içerir. Semptomlar karmaşık ve diğer komorbid durumlarda da mevcut olabilir, bu nedenle kişilerin kendilerine teşhis koymaları önerilmez.
• ADHD genellikle uyarıcı ilaçlarla tedavi edilir, ancak bilişsel-davranışsal terapi (CBT), fiziksel aktivite, farkındalık ve diyet ayarlamaları gibi tıbbi olmayan yaklaşımlar da semptomları yönetmede etkili olabilir.
• Bozukluk zorluklar getirse de, yaratıcılık ve hızlı karar verme gibi benzersiz güçlerle de birlikte gelir. Durumu anlamak ve yönetmek, bu özellikleri değerli yeteneklere dönüştürmeye yardımcı olabilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (ADHD) Hakkında

ADHD nedir? Kısaltmanın dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu temsil ettiğini zaten artık biliyorsunuz. Bu, bir kişinin beyninin nasıl işlediğini belirtir. Zeka veya entelektüel kapasitelerle ilgisi yoktur, sadece odaklanma ve dikkat etme yeteneğini etkiler. Teşhis konulabilmesi için, belirtilerin 12 yaşından önce başlaması ve en az iki ortamda, örneğin okul ve evde, işlevselliği önemli ölçüde bozması gerekmektedir.

İşte sorunun olası nedenlerinden biri: Beyinde birçok sinir ağının yanı sıra iki farklı sinir ağı bulunmaktadır. İlki, sadece var olduğumuzda ve herhangi bir görevle ilgilenmediğimizde aktive olan varsayılan mod ağıdır. Diğeri ise belirli bir etkinliği yerine getirdiğimizde aktive olan görev modu ağıdır. Görev ağları aktif durumda olduğunda, dikkat dağınıklıklarını azaltır ve konsantrasyonumuzu artırır.

Bu iki ağ karşıt ilişkidedir, yani bir ağ aktif olduğunda diğer ağ aktif değildir ve dopamin, ne zaman açılacaklarını ve kapanacaklarını söyleyen bir nörotransmitterdir. ADHD beyinlerinde, iki ağ dengesizlik içinde var olur, bu da odaklanma ve dikkatini bir yere yoğunlaştırma yeteneğini etkiler.

ADHD hala araştırılmaktadır. Son çalışmalar, bozukluğun beynin yapı ve işlevinin birçok seviyesinde bozulmalar içerdiğini önermektedir, bunlar arasında:

• Dopamin işlevi
• Prefrontal korteks ve bazal ganglia gibi beyin yapıların boyutu ve işlevi
• Dikkat kontrolü ve çalışma belleği gibi yürütme işlevleri

ADHD’nin beyin üzerindeki etkisi hakkında birleştirici bir teori yoktur, büyük ihtimalle heterojenlikten dolayı, ancak bu bazı yaygın bulgulardır.

ADHD’ye Ne Sebep Olur?

ADHD, belirli faktörler altında gelişebilen bir dikkat eksikliği bozukluğudur; bunların çoğu kişi rahimdeyken etkiler. İşte ADHD’ye Neden OLMAYAN şeyler:

• Kötü ebeveynlik
• Tembellik
• Düşük bilişsel ve zihinsel yetenekler
• Aşırı sosyal medya tüketimi

ADHD’nin kesin nedeni hala bilinmemektedir. Bazı çalışmalar, bozukluğun genetik olabileceğini öne sürmektedir. Sorun, sürecin farklı genetik mekanizmaları ve birçok değişken içermesidir. Aile geçmişi bir risk faktörü olsa da, birincil neden olduğu kanıtlanmamıştır.

Ayrıca, ADHD genellikle çocuklarda teşhis edilse de, giderek daha fazla yetişkin aynı semptomlardan muzdarip görünüyor. Sosyal medyanın aşırı kullanımı ve hızlı yaşam temposunun bu artışa neden olduğu varsayılmaktadır. Ancak insanlar sosyal medyanın ve modern sosyal ve çevresel faktörlerin ortaya çıkmasından çok önce bu bozuklukla teşhis edilmiştir. Bu faktörler, semptomları daha da kötüleştirerek, onları daha belirgin hale getirebilir. Birçok şey ADHD’ye benzer semptomlara neden olabilir, bu yüzden teşhis belirli kriterlere dayanır.

Ruhsal bozuklukların yaygınlaşma nedeni, zihinsel sağlığımıza daha fazla dikkat etmemiz ve farkındalığımızın artmasıdır. Öğrenme güçlüklerimizin veya konsantrasyon sorunlarımızın normal aralıkta olup olmadığını sorgulamaya başlamamız da bu durumun yüzeye çıkmasına yol açmıştır.

Yaygın ADHD Semptomları

Bozukluk genellikle diğer ruhsal sağlık durumlarıyla birlikte geldiğinden, ADHD’nin belirtileri bulanık olabilir. Ancak en yaygın olanlar şunlardır:

• Hiperaktivite, yani vücut parçalarının sürekli hareketi, huzursuzluk ve aşırı konuşma.
• Eğitimsel ve toplumsal hedeflere ulaşamama nedeniyle düşük özsaygı.
• Uzun süre dikkatini toplamakta ve odaklanmakta zorluk çekme.
• Teşhis edilmemiş ADHD’li bireyler, beyin hiperaktivitesi ve aşırı düşünme ve felaketleştirme eğilimi nedeniyle ruh hali ve anksiyete bozuklukları geliştirme riski altındadır, ayrıca depresyon olasılıkları iki katıdır. Ayrıca, yetişkinler ve ergenler, ADHD’li olmayanlara kıyasla madde bağımlılığına iki kat daha yatkındır.

Doktorlar genellikle ADHD’nin şiddetini (hafif, orta veya şiddetli) belirler ve bozukluğun alt tipini, Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından oluşturulan Tanısal ve İstatistiksel Ruhsal Bozukluklar El Kitabı (DSM-V) kriterlerine göre hastayı kontrol ederek tespit ederler. Kısacası, aşağıdaki belirtilerle üç alt tip vardır:

• Ağırlıklı Olarak Dikkatsizlik: Kadınlarda daha sık gözlemlenen bir türdür. Dikkatsiz hatalar yapma, dikkatini yoğunlaştırma ve görevleri organize etmede zorluk, sürekli zihinsel çaba gerektiren aktiviteleri yapma isteksizliği vb. ile karakterizedir.
• Ağırlıklı Olarak Hiperaktif-Dürtüsel: İstatistiksel olarak erkeklerde daha yaygın bir ADHD türüdür, ancak kadınların da önemli bir yüzdesi bu türden muzdariptir. Başkalarının sözünü kesme, kıpırdama, huzursuzluk, boş zaman aktivitelerinde sessiz kalmakta zorluk, sürekli “bir makine tarafından yönlendiriliyormuş gibi” davranma, sıranın gelmesini beklemekte zorluk vb. ile karakterizedir.
• Birleşik Alt Tip: Her iki alt türden belirtileri içerir. Birleşik alt tip diğer bozukluklarla birlikte yaşama eğilimindedir ve bazen daha şiddetli bir şekilde tezahür eder.

ADHD Nasıl Teşhis Edilir?

ADHD, profesyonel bir tıbbi değerlendirme yoluyla teşhis edilmelidir; çünkü bozuklukla birlikte veya ona benzeyen birçok etkileyen faktör ve bozukluk olabilir. Bu nedenle, özellikle çocuklarda ADHD veya dikkat bozukluğu söz konusu olduğunda kendiliğinden teşhis düşüncesini reddetmek ve bir psikiyatr, nörolog veya doktor ile randevu almak önemlidir.

ADHD teşhis süreci şunları içerebilir:

• Kan testleri.
• Elektroensefalogram (EEG).
• Anketler.
• Doktor ile görüşmeler.

Genel olarak, teşhis süreci kapsamlı ve zaman alıcı olabilir, ancak bozukluğu anladığınızda, zincirlerinden kurtulmak daha kolay ve hızlı olacaktır. Durumunuzun profesyonel bir değerlendirmesi, doğru tedaviye bir adım daha yaklaşmanızı sağlayacaktır; bu da hayatınızı daha iyi bir düzeye getirecektir.

Meditasyon ve Yoga ile Sağlığınızı Artırın

Kişiselleştirilmiş planınızı alın

ADHD Nasıl Tedavi Edilir?

Genellikle, ADHD, yani Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi konmuş bireylere metilfenidat, lisdeksamfetamin vb. gibi uyarıcı ilaçlar reçete edilir. Bunları Adderall, Ritalin vb. gibi çeşitli pazarlama isimleri altında tanıyor olabilirsiniz. Tüm bu ilaçlar farklı nörotransmitterleri (dopamin, noradrenalin vb.) hedef alır ve anormalliklerden sorumlu beyin alanlarını stabilize ettikleri düşünülür. Her vaka farklıdır ve bir ADHD uzmanı, dikkatli bir taramadan sonra gerekli ilacı reçete eder.

Buna ek olarak, yetişkinler için ADHD tedavisi genellikle antidepresanlar ve psikolojik danışmanlık içerir, özellikle de ADHD çocuklukta teşhis edilmemişse.

ADHD İlaçsız Tedavi Edilebilir mi?

ADHD’li yetişkinler yalnızca yapay ilaçlarla tedavi edildiğinde, bir noktada temel ortamlarda ve insan etkileşimlerinde zorlandıklarını görebilirler, çünkü yaşam becerileri eğitimi almamışlar ve semptomları yönetmek için başa çıkma stratejilerini öğrenmemişlerdir.

İlaçlar beyin işlevini normalize etmeye yardımcı olsa da, diyetler, meditasyonlar, fiziksel aktiviteler ve genel olarak sağlıklı yaşam tarzlarının olumlu etkilerini destekleyen çalışmalar mevcuttur ve ilaçların yan etkilerine sahip değildirler.

Diyet Nasıl Yardımcı Olur:

Omega 3-6

Omega-3 ve Omega-6 yağ asitlerini duydunuz mu? Meğerse bu yağ asitleri, depresyon, anksiyete ve diğer rahatsız edici semptomları azaltmaya yardımcı oluyormuş. 16 çalışmadan 13’ü, diyetlerini Omega-3-6 ile destekleyen ADHD’li bireylerin kısa ve uzun vadeli hafızalarında, dürtüselliklerinde ve dikkatlerinde iyileşme hissettiklerini gösteriyor.

Bir diğer çalışma, Omega-3’ün tedavi edici etkisinin yalnızca uzun süreli tedavi, yani 4 ay veya daha uzun sürede elde edilebileceğini belirtti. Genel olarak, semptomlara yardımcı olsa da, tek başına bir tedavi seçeneği olarak o kadar etkili değildir.

Şeker

İlginç olan, şekerin dikkat bozukluğu ve ADHD’yi kötüleştirdiği ve hatta neden olduğu bazı iddiaları olsa da, bunların doğrudan bir bağlantısını gösteren çalışmalar bulunmuyor. Ancak araştırmalar, şekerli içeceklerin ADHD semptomlarını artırdığını gösterdi, ama şekerin tek başına olumsuz etkiye neden olup olmadığını söylemek zor.

Bununla birlikte, 2019’da yapılan bir çalışma, rafine şeker ve doymuş yağların sınırlandırılmasını içeren sağlıklı bir diyetin ADHD ve hiperaktiviteye karşı koruyucu bir rol oynayabileceğini gösterdi, ancak bunların gerçekten birbiriyle ilişkili olup olmadığını bilmek için yeterli sonuç elde edilemedi. Genel olarak, şekerli içecekler olmadan (veya az miktarda) sağlıklı ve dengeli bir diyet herkes için, yalnızca ADHD’li kişiler için değil, iyi bir tercihtir.

DEHB’nize Yardımcı Olacak En İyi Farkındalık ve Yoga Uygulamaları

Kişiselleştirilmiş planınızı alın

Fiziksel Aktiviteler Nasıl Yardımcı Olur:

Daha önce belirttiğimiz gibi, ADHD dopamin dengesizliği ile ilgilidir. Bu yüzden, ADHD’li yetişkinler ve çocuklar genellikle impulsif olabilir ve çevrelerinde sürekli değişiklik arayışında olabilirler. Fiziksel egzersizler, nörotransmitterlerin (dopamin dahil) salınımı için doğal bir kaynaktır ve şüphesiz, ilaçlardan çok daha sağlıklıdır.

Araştırmalar, fiziksel aktivitelerin ruh halini ve uykuyu düzenlemeye yardımcı olabileceğini ve böylece ADHD semptomları ile başa çıkmada etkili olabileceğini göstermiştir. Sporun, ilaçlar gibi dikkat, motor beceriler, öz kontrol, çalışma belleği ve diğer yürütme işlevlerini iyileştirme konusunda etkili olduğu kanıtlanmıştır, ancak yan etkisi yoktur. Ancak, ilaçlar gibi, etkisi uzun süreli değildir. Bu nedenle, fiziksel aktivitelerden istikrarlı sonuçlar elde etmek için günlük olarak 30 ila 60 dakikanızı buna ayırmanız gerekir.

Kognitif Davranış Terapisi (CBT) Nasıl Yardımcı Olur:

Yukarıda belirtildiği gibi, birçok yetişkin profesyonel ortamlarda veya kişisel ilişkilerde davranış biçimleri geliştirmekte zorlanabilir.

Bir yandan, davranışlarındaki özgünlükler, öğrenme güçlükleri ve aile üyelerinin baskısı nedeniyle düşük özsaygı ve depresyon sergileyebilirler.

Diğer yandan, dürtüsellik ve dikkatsizlik, kariyer basamaklarını tırmanmalarını ve sağlıklı ilişkiler kurmalarını engeller. Semptomları fark edilmeyen çocuklar, daha az beceri ile yetişir ve bu beceriler onlara yaşamlarında yardımcı olur.

Burada CBT devreye girer. Temelde, bu psikoloji dalı bireylere duygusal tepkilerini düzenlemek ve sağlıklı davranışlar oluşturmak için pratik araçlar öğretmeye odaklanır. 2023 yılında yapılan araştırmalar, CBT’nin, ADHD ilaçları ile ve ilaçsız olarak, yetişkinlerin özsaygısını ve genel yaşam kalitesini nasıl artırdığını açıkça göstermiştir.

Meditasyonlar Nasıl Yardımcı Olur:

Meditasyonların ADHD’li bireyler üzerindeki olumlu etkileri yeni yeni keşfedilmeye başlanmıştır. Aşırı zihin meditasyonları, ADHD semptomlarını %30’dan %81,8’e kadar azaltmıştır. Özellikle, ADHD katılımcıları, günlük rutinlerinde aşamalı yürüyüş, nefes alma, yemek yeme ve meditasyonları içeren aşamalı meditasyonlar yaparak kaygı, depresyon ve hiperaktivitede rahatlama yaşadıklarını belirtmişlerdir. Araştırma hala genç olmasına rağmen, meditasyonlar ADHD ile başa çıkmada umut verici bir potansiyel göstermektedir.

Meditasyonların iki ana türü vardır:

• Odaklı Meditasyon: Belirli bir düşünceye, objeye veya nefese odaklanmayı gerektiren bir uygulamadır. Düşünceleriniz dağılmaya başladığında, odaklandığınız obje veya his üzerinde dikkatinizi toplamak için zihinsel çaba sarf etmeniz gerekir. Bu meditasyon türü, konsantrasyonu öğrenmenizi ve gereksiz düşünceleri veya nesneleri yok saymanızı sağlar.
• Açık Gözlem Meditasyonu: Kişinin tüm hislerini, duygularını ve hatta dış çevresini yargılamadan gözlemlemesini içerir. Bu şekilde, düşüncelere veya çevredeki nesnelere impulsif bir şekilde tepki vermek yerine, durumu dikkatli bir şekilde değerlendirmeyi öğrenebiliriz.

Günde sadece 15 dakika düzenli meditasyon yaparak, sadece ADHD ile ilişkili dikkatsizlik kaybını değil, yaşa bağlı kaybı da dengeleyebilirsiniz. Çevrenizi gözlemlemek için bakış açınızı genişletmek, beyninizi daha fazlasını aynı anda algılamaya yöneltir. ADHD’li insanlar genellikle kendilerini özellikle ilgi çekici bir şeye odaklanırlar, bu da tükenmişliğe, verimlilik kaybına ve diğer, daha sıkıcı görevleri yerine getirememe durumlarına neden olabilir. Bu nedenle, impulsiviteyi ve takıntıları önlemek için büyük tabloyu görmeyi öğrenmek ve uygulamak önemlidir.

ADHD Dizginlenebilen Bir Süper Güçtür

İnsanlar ADHD hakkındaki görüşlerini değiştiriyor. Artık bir hastalık olarak utanılacak bir şey değil, sadece birçok beyin çeşidinden biri olarak görülüyor. Evet, kolayca dikkat dağılabilir, ama acil görevleri nasıl kolayca hallettiğiniz ve yaratıcı düşünme yeteneğinizin ne kadar gelişmiş olduğuna bakın! Kararları hızlıca alma yeteneğiniz şaşırtıcı ve birçok kişi çevikliğinizi kıskanıyor.

Ama her güç büyük bir sorumlulukla gelir, değil mi? Bazen kontrol dışına çıkabilir, özellikle de eğer onu dizginlemeye zaman veya çaba harcamamışsak. Dolayısıyla, ADHD süper güçlerinin beraberinde getirdiği hoş olmayan yan etkilerden çekinmek yerine, onları başka güçlü yönlere dönüştürmeyi neden denemiyorsunuz? Bu yöndeki ilk adım, tanınızı anlamaktır.

ADHD’niz olup olmadığından bağımsız olarak, dikkat süremiz reels, TikTok’lar ve bilgileri kısa parçalar halinde tüketme eğilimi nedeniyle azalıyor. Bu nedenle, rahatsız edici ADHD semptomlarından birini geliştiriyorsanız, meditasyon, spor ve davranış terapisi gibi invazif olmayan yöntemlerin geniş dünyasını keşfetmeye başlayın.

SSS

DEHB’nizi Yönetmek İçin Dikkatli Bir Yaklaşım Öğrenin

Kişiselleştirilmiş planınızı alın